Meira um matarafganga

Rakst á þessa færslu á RUV.is og ákvað að deila með ykkur.

Jólin búin

Jæja - þar renna jólin sitt skeið. Hafði ekki brjóst í mér að nurla í jólamatnum þannig að undanfarinn hálfan mánuð hefur fjölskyldan staðið á blístri og haft það betra en alla hina 350 daga ársins. Enda sést það á mittismálinu

En nú skal blaðinu snúið við - í kvöldmatinn nú var grjónagrautur, egg og rúgbrauð. Og svo eru til smá kjötafgangar frá jólum sem ætlunin er að nýta um leið og ofátsbjúgurinn hefur runnið af mannskapnum   Ég er eiginlega hálffegin að komast aftur í rútínuna með matar- og innkaupalistann. Og nú þarf að reikna matarafgangana inn í því það er ákaflega mikilvægt að kunna að elda lystilegan mat úr afgöngum. Þetta gerðu formæður okkar og eins ættum við að leggja okkur fram um að nýta vel allan mat. því nú má einnig reikna með að það fari að harðna á dalnum.

Bixímatur úr afgangskjöti:

Afgangskjöt (ekki reykt)  í litlum bitum steikt á pönnu. Í feitinni af því er steiktur einn smátt skorinn laukur þannig að hann mýkist en brenni ekki. Tekinn af pönnunni og á henni steiktar smátt sneiddar soðnar kartöflur þar til þær hafa tekið gullinn lit. Þá er kjötinu og lauknum hellt aftur á pönnuna, saltað aðeins og piprað yfir og hitað vel í gegn. Borið fram með heitu rauðkáli. Sumir vilja líka hafa með þessu spælegg.

Tartalettur með hamborgarhryggsfyllingu:

Búið til þykkt uppstúf úr safanum úr einni dós af niðursoðnum sveppum, settur smá sítrónusafi út í, og smátt skornum bitum af hamborgarhrygg og sveppunum blandað saman við. Hitað vel saman. Sett í tartalettur (það má líka nota brauðsneiðar) og sett sneið af mildum osti yfir. Hitað í ofni við 200°C þar til osturinn hefur bráðnað. Með þessu er gott að hafa rauðkál og/eða eplasalat.

Eplasalat:

Þetta salat er mjög vinsælt heima hjá mér um jólin og fer einstaklega vel með hamborgarhrygg. Þrjú Fiji epli eða rauð epli skorin í litla teninga. Tveir til þrír stönglar af sellerí skornir í örsmáa bita. Einn bolli af smátt skornum rauðbeðum. Hálf dós af sýrðum rjóma og einn bolli majones hrært saman og síðan er öllum hráefnunum blandað saman. Kælt í a.m.k. klukkutíma áður en það er borðað.

Grjónagrautarlummur:

Slatti af afgangs grjónagraut hrærður vel upp þannig að hann sé kekkjalaus. Tvö egg hrærð út í og síðan smá mjólk. Bætt í hræruna slettu af vanilludropum og teskeið af sykri. Einn bolli af hveiti og teskeið af lyftidufti hrærð út í og síðan er mjólk hrærð hægt saman við þar til blandan er álíka þykk og vellingur. Ekki hafa hana of þunna því þá lekur hún út og grjónin standa upp úr.  Að lokum er bætt í blönduna 1/4 bolla af bráðnu smjörlíki og panna smurð vel með því sama. Hitið pönnuna í miðlungshita og setjið blönduna með stórri matskeið/sósuausu í 5 - 10 cm klatta á hana. Steikið þar til brúnirnar hafa þornað og loftbólur stíga í gegn um lummuna. Snúið þá við og steikið ljósbrúnar hinum megin. Ath. að hafa ekki of mikinn hita því þá steikjast lummurnar að utan en verða hráar að innan. Í minni fjölskyldu þykir rosa gott að hafa eplamauk og sultu með lummunum en sumir vilja síróp og sykur. Allt eftir smag og behag.  Ég hef líka prófað að nota hafragraut í lummur og það virkar alveg sæmilega en er ekki eins auðvelt og gott.

Skinkuskonsur:

Skonsudeig búið til úr hálfum lítra af hveiti, tveim teskeiðum af lyftidufti, teskeið af salti, tveim eggjum. Mjólk blandað í þar til deigið er á þykkt við vöffludeig.  Þá er bræddu smjörlíki blandað út í og pönnukökupannan einnig smurð með smjörlíki. Deigið látið dreifa sér yfir pönnuna og skonsan steikt við meðalhita þar til brúnirnar hafa þornað og loftbólur fara að ná upp úr deiginu. Þá er skonsunni snúið við, sett á hana skinkubitar og rifinn ostur, eða hvað það sem fólk á til og langar til að nota, brotin saman og steikt í tvennu lagi á ósteiktu hliðinni þar til hún er ljósgullinbrún og osturinn bráðnaður. Gott að hafa með þessu niðurskorna tómata og gúrku.

Allar ofantaldar uppskriftir geta staðið einar sem máltíð, sérstaklega ef borið er fram með þeim grænmeti eða ávextir. Það er um að gera að nota hugmyndaflugið og prófa sig áfram með matarafgangana þótt fólk kannski gangi ekki eins langt og hann frændi minn sem tók bara alla afganga sem eftir voru á föstudegi og hitaði þá saman í potti og borðaði af bestu lyst. Skipti þá engu þótt í bland væru þar steiktur fiskur, kjötbollur og eggjahræra - hann setti bara smá krydd eða tómatsósu saman við og sagði: "matur er bara næring og það skiptir engu máli hvernig hann bragðast"

 

 

Ódýramatarlistinn

Þegar krakkarnir voru að komast á unglingsárin fannst mér mikilvægt að þau gerðu sér grein fyrir því hvað kostaði að lifa og því dró ég þau með mér í bankann að borga reikninga og búðir að kaupa inn til heimilisins. Þeim þótti þetta ekkert slæmt (sérstaklega ekki búðarferðirnar) en fóru fljótlega að hugleiða hvað hlutirnir kostuðu. Sonur minn, þá 12 ára, útbjó þá lista yfir þá matvöru sem var að hans mati ódýrust. Ég set hann hér inn óbreyttan bara svona meira til gamans.

Ódýrar nauðþurftir:

Haframjöl, sulta, egg, majones, baunir, kínakál, fiskibollur í dós, kartöflur, epli, appelsínur, kýrhakk, vatn, mjólk, undanrenna, hrísgrjón, pasta, hveiti, sykur, bananar, pakkasúpur, heimabakaðir snúðar, laukur, hvítkál, lifur og annar innmatur, Vilkósúpa, niðursoðnir ávextir, súrmjólk, skyr, kex

Ég á þennan lista enn þótt liðin séu mörg ár frá því hann var gerður og drengurinn orðinn fullorðinn

Stoppað í sokka.

Margir tala um að það borgi sig ekki að stoppa í sokka því hægt sé að kaupa svo ódýra sokka að það taki því ekki. Ég er ekki sammála. Dóttir mín fer t.d. alltaf út úr sokkum og sokkabuxum á stórutánum (jú ég klippi á henni neglurnar  ) og þar sem restin af sokknum/sokkabuxunum er heil þá stoppa ég bara víst í götin   Það er enga stund gert og endir líftíma, m.a.s. lélegustu sokka, um 2 - 3 mánuði. Og mig munar um það hvort ég kaupi sokka/-buxur á 3 mánaða fresti eða 6 mánaða fresti jafnvel þótt ég fái þrennar sokkabuxur fyrir 1500kr. í Rúmfatalagernum. Sokkar slitna líka oft á hælunum og það getur borgað sig að sauma nokkra styrktarþræði í hælinn áður en komið er gat. Það er ekkert mál að stoppa í sokka og um að gera að kenna börnunum sínum það því ég er ekki viss um að það sé partur af handmenntakennslunni í grunnskólunum í dag. Hún langamma mín kenndi mér að stoppa í sokka og hún átti mjög sniðugt stoppuegg úr tré. Það mótar gatið betur undir stoppið og hindrar að auki að maður stingi sig. Það mætti líka láta krakka gera sér stoppuegg í handmennt. Eggið hennar langömmu minnar er á stærð við álftaregg og er efnið strekkt yfir það og síðan stoppað í á hefðbundinn hátt:

- stoppuþráðurinn dreginn fram og til baka yfir gatið í eina átt og síðan snúið og saumað 90° á þráðinn og þráðurinn ofinn í.  Best er að þræða stoppuþráðinn ca 2cm út fyrir gatið - það styrkir stoppið enn betur.

Það er líka hægt að stoppa í aðrar flíkur en sokka og því er gott að koma sér upp fataviðgerðarkörfu með stoppugarni í helstu litum og gera við fötin frekar en henda þeim. Með því að kaupa frekar góðan fatnað og gera við hann eftir þörfum er hægt að spara sér heilmikinn pening þegar til lengri tíma er litið.

 

Daglegt brauð.

Var eitthvað svo svöng í morgun. Keyrði fram hjá bakaríi og gerði það sem aldrei á að gera - tók skyndiákvörðun og keypti nýbakað, ilmandi bakaríisbrauð. Fyrir það pungaði ég út 430 krónum   Nei þetta var ekki stór og mikill brauðhleifur heldur fremur lítill brauðkubbur. Að vísu með þrenns konar korni og sjálfsagt voða hollur - en ekki fyrir budduna.

Fór að hugsa um hvað myndi kosta mig mikið að baka samsvarandi brauð og komst að þeirri niðurstöðu að með öllum efniskostnaði og rafmagni væru það líklega umkring 200 krónur.

Þar sem fáir eru í heimili vill það iðulega brenna við að heilt brauð borðast ekki upp áður en það fer að skemmast. Margir grípa til þess að frysta brauð en hættir við að gleyma frosna brauðinu sem þornar í frystinum meðan sífellt bætist við nýtt brauð með því loforði að ætla nú að fara að borða brauðið úr frysti. Málið er bara að nýtt brauð er svo miklu betra en brauðið úr frystinum að frosna brauðið er ekki borðað fyrr en ekki er lengur til aur fyrir brauði. Ein vinkona mín hefur alveg séð við þessu brauðmáli - og það án brauðgerðarvélar  Hún bakar brauð/bollur annan til þriðja hvern dag. Segist spara heilmikið með því og alltaf fær familían nýtt brauð. Nú er hún að fikra sig áfram með súrdeigsbrauð og er að hugsa um að fara jafnvel að baka oftar og nota brauð meira í staðinn fyrir mat þar sem öll fjölskyldan er í hádegismat á sínum vinnustað/skóla. Gæti kannski tekið þetta upp eftir henni - ef ég væri ekki svona fjandi lélegur bakari

Safnast þegar saman kemur.

Að nurla er að horfa í hverja krónu og gæta peninganna sinna. Margir hugsa sem svo að þá muni ekki um nokkra hundraðkalla hér og þar en það er ótrúlegt hvað það getur orðið drjúgt sem sitrar út af peningum í smáupphæðum hér og þar:

Samloka úr sjoppu kostar um 400 krónur. Ef þú kaupir þér samloku eða álíka hressingu á hverjum degi í vinnu eða skóla þá gera það um 100.000 kr. á ári. Á meðan kostar hver heimasmurð samloka innan við hundrað krónur og er að auki örugglega hollari.

Manneskja sem drekkur hálfan lítra af gosi á dag fer með um 54 þúsund krónur í það á ári. Ef þú drekkur tvö glös af ávaxtasafa úr fernu á hverjum degi má reikna með að kostnaðurinn af því sé um 35 þúsund krónur á ári. Vatn úr krananum kostar innan við krónu glasið og ef endilega þarf að vera bragð af vatninu þá kostar smádropi af djúsi, saft eða sítrónusafa 2-5 krónur.

Súkkulaðistykki, bland í poka, tyggjó, snakk o.s.frv. - allt kostar þetta einhverja hundraðkalla sem verða, þegar þeir safnast saman, tugir þúsunda á hverju ári.

Og það er ekki bara hið ætilega sem kostar - hvað með óþarfa heimilismuni, leikföng, fatnað og sitthvað "sniðugt - af því bara - rosalega ódýrt ....." sem fólk lendir í að kaupa án þess að hafa endilega ætlað að kaupa nokkuð. Alltmögulegtbúðir eru hættulegastar buddunni því hlutirnir þar eru svo ódýrir að mann munar ekkert um þá - heldur maður. Dæmigert laugardagsráp í Kringlunni eða Smáralind getur kostað fólk tugi þúsunda án þess að maður hafi í raun keypt nokkuð af viti.

Hvað er líka með allar græjurnar sem alltaf er verið að reyna að selja manni? Nýr sími með nýjum fítusum sem á að vera miklu betri en sá gamli sem þó virkar ágætlega, stærra og betra sjónvarp, brauðvél, poppvél, ísvél, pizzuofn, kaffivél sem hellir upp á einn bolla í einu, ný tölva og flatskjár og áfram mætti lengi telja. Margir freistast til að kaupa sér nýjar græjur af einhverju tagi þótt gömlu græjurnar séu alveg að virka. Hvað er að því að nota gamla sjónvarpið sitt þótt það sé bara 27 tommur og hangi ekki upp á vegg?

Og talandi um síma: - símreikningur upp á tugi þúsunda er ekki eðlilegt ástand. Jú vitaskuld á maður að halda sambandi við vini og ættingja en óþarft símablaður er oft allt of stór kostnaðarliður. Það er alveg hægt að setja sér mörk þó maður sé voða elskulegur og samskiptaglaður. Til dæmis að hringja ekki í fleiri en þrjá sama daginn og tala aldrei lengur en tíu mínútur. Þannig sparast heilmiklir peningar.

Útsölur geta líka verið slæmar fyrir budduna ef maður gætir sín ekki. Margir ódýrir hlutir verða nefnilega dýrir þegar þeir koma saman.

Til að sleppa við að kaupa óþarfa er best að fara sem minnst í búðir. Ef farið er í búðir er hagstæðast að fara í fyrirfram ákveðnar búðir og kaupa fyrirfram ákveðna hluti. Ef þig vantar peysu þá skaltu kaupa þá peysu sem passar þér best en ekki 4 peysur á útsölu sem klæða þig svo alls ekki þegar þú mátar þær heima. Farðu í búðir í rólegheitum - ekki á síðustu stundu fyrir veisluna - skoðaðu, mátaðu og berðu saman verð og gæði. Oftast borgar sig að kaupa aðeins dýrari vöru sem endist en ódýrari sem e.t.v. er ónýt eftir fyrsta þvott.

Það sem allur þessi pistill gengur út á er: Hugsaðu áður en þú kaupir og láttu þig muna um krónurnar þínar.  Kauptu ekkert sem þú þarft ekki jafnvel þótt það sé ódýrt. Láttu ekki glepjast af gylliboðum - þau hafa það eina margkmið að draga þig í búðina í þeirri von að þú kaupir fleira en það sem þú hugðist kaupa.

Svo mörg voru þau orð þennan ágæta laugardag. Svo óska ég ykkur góðrar helgar heima í notalegheitum - ekki ætla ég a.m.k. í búðir

Burðurinn úr búðinni.

Ég lofaði í síðasta pistli að fjalla aðeins um plastpoka í þessum pistli. Svo hér er það:

Margir kaupa plastpoka undir vörurnar í búðinni og segja sem svo að þeir geti notað þá fyrir ruslapoka. Er ekki dáldið dýrt að borga 15 krónur undir ruslið sitt? Þegar ég var að alast upp var öskutunnan úr járni og í eldhúsinu var fata sem í fór allt rusl og því var hent pokalausu í öskutunnuna  Dáldið ógeðslegt en ruslið brotnaði líka hraðar niður á öskuhaugunum. Spurning hvort maður takið það upp aftur - er stundum að hugsa um það. Vera bara með einn stóran poka í öskutunnunni og setja ruslið laust í hann

Jæja aftur til baka að plastpokunum - 15 krónur undir ruslið sagði ég - plastpokar á rúllu kosta ekki nema 5 kr. stykkið. Ef notaður er einn poki á dag sparar maður 3650 krónur á ári m.þ.a. nota frekar rúllupoka en innkaupapoka. Og því borgar sig að nota margnota innkaupapoka. Hægt er að fá alls konar töskur og tuðrur fyrir slikk í IKEA, Tiger og Söstrene Grene en vitaskuld er ennþá betra (og skemmtilegra) að búa til sína eigin innkaupapoka. Bara hanna þá eftir því sem hentar hverju heimili - saumaða, prjónaða heklaða. Ég var svo heppin að krakkarnir gerðu poka í leikskólanum og kvenfélagið var að selja tuðrur til styrktar góðu málefni og þannig fékk ég 3 poka. Það dugar mér oftast í vikuinnkaupunum og svo á ég 2 tuðrur til viðbótar ef ég þarf að kaupa rosalega mikið

Þegar ég var krakki voru til innkaupanet sem komust í vasa manns en dugðu þó undir mjólkurpott, skyr og brauð sem var nú það helsta sem krakkar voru sendir eftir í búðina. Fann uppskrift að slíku neti á hinu netinu  og ég læt fljóta með:

Innkaupanet

Umbúðafár

Það er með ólíkindum hvað fellur til af plastumbúðum hjá okkur hér á Íslandi. Það er bókstaflega öllu pakkað í plast. Og jafnvel plast yfir plast. Sjáið t.d. ferskvöru eins og kjöt og fisk - frauðplastbakki og plastfilma yfir. Nú er talið nær öruggt að minnkandi frjósemi karldýra í heiminum öllum sé plasti að kenna. Plast verður nefnilega að kvenhormónlíku efni þegar það brotnar niður og kvengerir því karlpeninginn. Og óæskileg áhrif allra þessara plastumbúða eru ekki einvörðungu á lífríkið því þau hafa líka áhrif á budduna okkar. Umbúðir kosta peninga og sá kostnaður fer út í verðlagið.

Ég man þegar ég var krakki og var send með græna innkaupanetið að kaupa fisk hjá fiskkaupmanninum. Karlinn pakkaði ýsunni beint í dagblaðapappír og þannig bar maður hana heim í græna innkaupanetinu. Ekkert plast - en dálítið af prentsvertu

Og mjólkin var seld á glerflöskum með þéttitappa sem notaðar voru aftur og aftur. Maður skilaði notaðri flösku og fékk fulla í staðinn. Eins og gert var með gosflöskurnar þar til plastið hafði vinninginn. Ummmm ég man hvað lítil kók í gleri með lakkrísröri smakkaðist dásamlega

Ekki er ég nú viss um að aftur verði farið að nota gler undir matvöruna en vitaskuld væri það mun hollara. En þótt áfram væru notuð plastílát finnst mér að það mætti nýta þau betur. Hvað er t.d. að því að endurnýta brúsana undan íslenska uppþvottaleginum? Getur Frigg ekki tekið við notuðum brúsum og endurfyllt þá? Hlyti það ekki að vera ódýrara en að láta sífellt framleiða nýja? Frá mínum bæjardyrum séð er það a.m.k. þannig.

Og það er ekki bara plastið sem þyrfti að nýta betur. Glerumbúðum er líka bara hent núorðið - eða muldar í glermulning og búið til nýtt gler úr þeim. Væri ekki nær að nota krukkurnar bara aftur? Getur sulta ekki farið í notaða sultukrukku? Öll þessi sóun fer alveg hrikalega fyrir brjóstið á mér.

Helst vildi ég geta farið með mínar krukkur og kyrnur út í búð og látið kaupmanninn setja hrávöruna þar beint ofan í. Hef svo sem ekki lagt í að prófa það - ætti kannski bara að sjá upplitið á mannskapnum

Vitaskuld endurnýtir maður sjálfur það sem hægt er af umbúðum, en ef ég ætlaði að safna öllum nýtanlegum umbúðum sem koma inn á heimilið þyrfti ég að leggja undir mig heila blokk   En það er svo sem hægt að nota umbúðir á ýmsan hátt:

- Ísbox og aðrar umbúðir með hentugu loki undir afganga, frystivöru og nesti

- Pappakassa í ýmsum stærðum (t.d. undan morgunkorni) undir gjafir - mála að utan, líma myndir á eða láta bara halda sér eins og þeir eru

- Hægt er að nota mjólkur-/safafernur sem bökunarform - sérstaklega sniðugt þegar gera á seitt rúgbrauð

- Endurnýta sultukrukkur undir heimalagaða sultu og chutney, sem skrautílát á baðherbergi undir hárteygjur, spennur, tannbursta og bómullarhnoðra, á skrifstofunni undir bréfaklemmur og töflupinna og svo er hægt að föndra úr þeim blómavasa, sparibauka og fleira.

Í svipinn man ég ekki fleira en það er um að gera að lofa ímyndunaraflinu að ráða og hugsa í hvert sinn sem maður neyðist til að kaupa eitthvað í umbúðum - "í hvað get ég notað þær?" En helst ætti maður náttúrulega að velja vörur með sem minnstum umbúðum.

Ég minntist á innkaupanet hér í byrjun - kannski ég fjalli aðeins um plastpokana í næst pistli

Drip drop

Í kjölfar sápuumræðu er viðeigandi að minnast aðeins á heita vatnið. Við erum heppnir Íslendingar að eiga heitt vatn í iðrum jarðar en líkt og aðrar auðlindir er heita vatnið ekki óþrjótandi og okkur ber skylda að fara sparlega með það - ekki einungis til að lækka heitavatnsreikningin heldur einnig til að afkomendur okkar fái að njóta þessarar yndislegu auðlindar.

Ég man hvað ég varð undrandi þegar ung kona frá útlöndum sagði mér að hún skrúfaði fyrir vatnið á meðan hún sápaði sig í sturtunni. Í hennar landi var notað rafmagn til að hita vatnið og það ekki af ódýra taginu þannig að þetta var til siðs heima hjá henni. Og þetta vakti mig til umhugsunar um það hvað við tökum heita vatninu sem sjálfsögðum hlut - a.m.k. á þeim stöðum þar sem hitaveita er. Ég dauðskammaðist mín og ákvað að reyna eins og ég gæti að hætta að ofnota auðlindina okkar. Það geri ég m.a. með því að:

- Sleppa því að nota baðkerið

- Stilla blöndunartækið í sturtunni á lægsta þolanlegan hita

- Nota sturtuna einungis til að þvo mér - ekkert notó heitavatnsnudd fyrir mig takk

- Nota kalt eða moðvolgt vatn við handþvott

- Láta heita vatnið aldrei renna að óþörfu - skola t.d. leirtauið með volgu vatni og þvo upp úr vaskinum en ekki undir heitri bunu

- Stilla húshitanum í hóf og skrúfa fyrir ofna þegar hlýtt er úti

Man nú ekki fleira í bili sem ég geri til að spara heita vatnið en um leið og maður verður meðvitaður um að spara það þá gerist það af sjálfu sér að allt vatnsrennslið verður einhvern vegin minna.

Hreint út sagt!

Hreinlæti er næst Guðdómnum sagði einhversstaðar. Og víst er það að flestum líður betur ef búkurinn er hreinn. Þetta vita snyrtivöruframleiðendur og keppast við að selja okkur alls konar dót sem á að gera okkur hreinni og betur lyktandi en nokkuð annað. En öllu má ofgera og allt það magn af sápum, sjampói og ýmsum hreinlætisvörum sem við notum er farið að hafa slæm áhrif á lífríki jarðarinnar. Og sá peningur sem við eyðum í þetta er allt of mikill, að mínu mati. Þegar ég fór að spara reiknaði ég það út að gamaldags hörð sápa er helmingi ódýrari en pumpusápan og endist 4-5 sinnum lengur. Til að þvo hárið þarf ekki nema sem samsvarar 1-2 teskeiðum af sjampói og af hárnæringu þarf ekki nema eina teskeið. Núna dugar sjampóbrúsinn í 2 mánuði og hárnæringin í 4. Þótt þetta sé e.t.v. ekki mikill sparnaður þá munar um minna og mér finnst ég líka vera að leggja af mörkum til náttúrunnar með því að nota minni sápu.

Þannig að það er hægt að vera hreinn án þess að sápulöðrið fljóti út úr baðherberginu

Óþarflega mikil sápa!!!!!